химия пиза тапсырмалары

Каталиторлық конвертер

Айрықша замандас көлік маркалары пайдаланылған газды адам мен қоршаған орта үшін зияны аз болуы үшін каталиторлық конвертерлермен жабдықталған..90%-ға жуық зиянды пайдаланылған газдар одан әлдеқайда зияны кем газға айналады. Төменде конвертерге түсетін және одан шығатын бірнеше газдың түрлері келтірілген.

Сұрақ: КАТАЛИТОРЛЫҚ КОНВЕРТЕР Берілген суреттегі ақпаратты қолданып, конвертердегі пайдаланылған газдың зиянын қалай азайтатынына мысал келтіріңіз. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................................................................................................

Көміртегі моноксидінің немесе азот оксидінің басқақосындыларға айналуы аталған.  Көміртегі моноксиді көміртегі диоксидіне айналған.·   Азот оксиді азотқа айналады.·  Ол зиянда газдарды зиянсызға айналдырады, мысалы,· CO-ны CO2 –ға (90%).  Көміртегі диоксиді мен азот - көміртегі моноксиді мен· азот оксиді сияқты зиян емес.

Сұрақ: КАТАЛИТОРЛЫҚ КОНВЕРТЕР Газдар каталиторлық конвертердің ішінде өзгерістергеұшырайды. «Атомдар» ЖӘНЕ «молекулалар» сөздерін қолданып, болып жатқан үдерістерді түсіндіріңіз. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. .................................................................................................................... 

Атомдардыңқайта топтасып, басқа молекулалар құратыны жайлы негізгі ой айтылып жатыр; жауапта екі сөз деқолданылған – атомдар да, молекулалар да.  Молекулалар ажырап, атомдар басқа молекулалар·құруүшін бірігеді..   Атомдар басқа молекулалар құру үшін қайта бөлінеді.·

Сұрақ: КАТАЛИТОРЛЫҚ КОНВЕРТЕР Каталиторлық конвертерден бөлінетін газдарды талдаңыз. Каталиторлық конвертермен жұмыс жасайтын инженерлер мен ғалымдар зиянсыз пайдаланылған газдарды алу үшін кандай мәселенің шешімін табу керек? ...........................................................................................................

Қабылдарлық жауап зиянды газдардың жойуының жақсаруымен байланысты (моноксид көміртегісі мен азот оксиді) НЕМЕСЕ атмосыераға шығарылатын газдардан диоксид көміртегісін жойу.   Барлық моноксид көміртегісі диоксид көміртегісіне· айналмайды.  Азот оксидінің азотқа жеткіліксіз өзгеруі.·   Моноксид көміртегісінің диоксид көміртегісіне және· оксидтің азотқа айналған пайыздыққатынасын жақсарту.   Конвертердің жұмыс барысында пайда болатын азот· диоксиді атмосфераға шығарылуының орнына ұсталу керек.

ҚЫШҚЫЛЖАУЫНДАР 

Төмендегі берілген суретте Кариатидами деп аталатын, Афинадағы Акрополда 2500 жыл бұрын тұрғызылған мүсіндер келтірілген. Бұл мүсіндер мрамор деп аталатын тау жынысынан сымбатталған. Мрамор карбонат пен кальцийден тұрады 1980 жылы мүсіндердің түпнұсқасы Акропольдың музейіне ауыстырылып, ал оның орнына көшірмесі тұрғызылды. Мүсіндердің түпнұсқасын қышқыл жауындар жеп қойған.

Қышқыл жауындардың мраморға әсерін үлгілеп білу үшін, мраморды бір түнге сірке суына салып қойса болады. Сірке суы мен қышқыл жауынныңқышқылдық деңгейі шамамен бірдей. Бір кесек мраморды сірке суына салғанда газдың көпіршіктері пайда болғанын бақылауға болады. Құрғақ мрамордың массасын тәжірибенің басы және аяғында өлшейді.

Сұрақ: ҚЫШҚЫЛ ЖАУЫНДАР 

Осы тәжірибені өткізген оқушылар түнде бір кесек мраморды сірке суына, ал екіншісін жай (тазартылған) суға салды. Оқушылар бұл сынауды өздерінің тәжірибесіне неліктенқосқанын түсіндіріп жазыңыз ........................................................................................................ .......................................................................................................Қышқыл (сірке су қышқылы) реакцияныңөтуінде міндетті шарт екені көрсетілген  Осы реакцияны жасау үшін жаңбырдың суы қышқыл болуы· керек (қышқыл жаңбыр сияқты) және таза сумен реакция болмайтынына көз жеткізіңіз  Мәрмәр кесектерінде ақаудың барына тағы қандай· себептер бар екендігін қарауӨйткені, мәрмәрдің кесектері неше түрлі сұйықтықтарға әсер· етпейді, себебі су бейтарап болып саналады.

ОЗОН 

6.Атмосфера- жер бетіндегі тіршілікті сақтайтын ауа мұхиты және баға жетпес табиғи қор. Өкінішке орай, адамзат, ұлттық және жеке мүддесіне негізделген, жалпы ресурстарға зиян келтіре отырып, жер бетіндегі қорғаушы перде ретіндегі озондыққабықшаны жұқартады.

Олардың молекулалары жылдамыраққозғалады

5 Екі атомнан тұратын оттегі молекуласына қарағанда озон молекуласы үш атомнан тұрады. Озон молекуласы сирек жәнеөте аз болып келеді, әрбір миллионға он ауа молекуласы бар. Бірақ бір миллиард жылдардан бері жер бетіндегі тіршілікті сақтау үшін, озон молекуласының ауа райында бар болуы өте маңызды. Озонныңқай жерде орналасқанына қарай, жер бетіндегі тіршілікті қорғауы немесе зиян келтіруі мүмкін.

Үш дұрыс жауап: Иә, Жоқ, Жоқ берілген тәртіпте

 10 Тропосферадағы озон (жер бетіннен 10 км жоғарда) – бұл «жаман» озон, өсімдіктерге және өкпе жасушаларына зиян келтіреді. Бірақ стратосферадағы (жер бетіннен 10-40 км жоғарыда орналасқан) 90 пайыздан жоғары «жақсы» озон деп есептелінеді, өйткені ол күнніңқауіпті ультракүлгін сәулесін жұтып, пайдалы жұмыс атқарады.

Сіз демалған кезде қаныңызды оттегімен қамтамасыз етеді

15 Пайдалы озон кабатысыз адамдар күн көзінін ультракүлгін саулесінен түрлі ауру сырқаттарға бейім болушы еді. Соңғы он жылдың ішінде озонның саны азайды. 1974 жылда жасалғн болжам бойынша бұның себебі – фреон (CFCs). 1987 жылға дейін себеп-ізденістерге байланысты ғылыми зерттеулер озонды бұзатын фреон жайлы ешқандай дәлел бермеген.

Ағза бактериялардың көбеюін болдырмайтын антиденеөндіреді

20 Алайда, 1987 жылдыңқыркүйек айында Монреал қаласында (Канада) әр түрлі қалалардыңөкілдері арасында ресми кездесуі барысында, CFCs фреондардыңқолданылуына қатал шектеулер енгізілді. 

 Сұрақ 26: ОЗОН

Жоғарыда келтірілген мәтінде озонның атмосферада қалыптасу туралы ештеңе айтылмаған. Шынында да, әр бір күнде атмосферада бірнеше озон пайда болады және бірнешесі жоғалады. Озонныңқалай пайда болатын жолдарын күлдіргіш сурет түрінде төменде берілген.

Қарайық, сіздің ағаңыз мына қызық суреттерге қарай отырып түсунүге тырысады. Бірақ ол мектепте ешқандай жаратылыстану білім туралы оқымаған және бұл суретті түсінбейді. Ол атмосферада ешқандай кішкентай адамдардың жоқтығын біле отырып, мына суреттердегі кішкентай адамдар нені бейнелеп тұрғанын қызықтырады, O2 және O3 не білдіріп тұрғаны және суреттегіқандай процесс келтірілгені. Сіздің ағаңыз біледі: - О – деген әріп оттегі екенін - Атом және молекула не екенін. Суретте не көрсетіліп турғанын ағаңызға сипаттаңыз.Өзіңіздің түсіндірмеңізде «атом» және «молекула» сөздерін 5- ші және 6-ші жолда жазылғандай қолданыңыз.

Төменде үш элемент және жауап беріліп тұр: • Бірінші элемент: оттегі молекуласы немесе оттегі молекулалары (әр біреуі екі атом оттегінен туратын) екі атом оттегіне ажырайды (1-ші сурет). • Екінші элемент: Ыдырау (оттегі малекуласының) күн сәулесінің әсерінен болады (1-ші сурет). • Үшінші элемент: Оттегі атомдары басқа оттегі молекулаларымен бірігеді және озон молекуласы пайда болады (2 және 3 суреттер).

Сұрақ: ОЗОН

 Озон найзағайдан дан пайда болады. Ол найзағайдан кейін ерекше иіс тудырады. Мәтіннің 9-ші - 14 - ші жолдарында «жаксы» және «жаман» озоннның арасындағы айырмашылықты түсіндіреді. Берілген мәтінде терминдерді қолдана отырып, сұраққа жауап беріңіз: Найзағай кезінде пайда болатын озон қандай болады, - «жақсы» немесе «жаман»? Мәтінде растайтын жауаппен түсініктемені таңдаңыз 

Жауап B – «Жаман. Тропосферада пайда болады.»

Сұрақ: ОЗОН

15-ші-17-ші жолдарда былай айтылады: «Пайдалы озон кабатысыз адамдар кун козінін ультракулгін сәулесінен турлі ауру сыркаттарга бейім болушы еді». Турлі ауру сыркаттардың ішінде бейімді біреуін атаңыз. ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ..................................................................................................................

 Күннің сәулесіне байланысты тірінің рак ауруына немес басқа ауруларға көрсетіледі.   Тері обыры· 72   Мелонома [Назар аударыңыз: Осы жауап· жазулуында қате бар болсада, дұрыс депқарастыруға болады]. – Катаракта

ҚАЙНАУ

Берілген мәліметті оқып төменгі сұрақтарға жауап беріңіздер

Буланудың екінші тәсілі – қайнауды қарастырамыз. Қайнау процесін бақылау үшін құтыға су құйып, температурасын өлшей отырып, қыздырамыз. Біраздан кейін құтының үстіңгі жағында  тұманды байқауға болады. Ол ыдыстағы сұйықтың бетіндегі буланудың күшейгенін көрсетеді. Сыртқа  шыққан су буы  салқын ауамен араласады және ұсақ тамшылар түрінде конденсацияланады. Температурасы ары қарай жоғарлағанда құты қабырғасының қаттырақ қызған жерлерінде  көптеген кішкене көпіршіктер пайда болатынын көреміз. Бұлар судың ішінде болатын еріген ауа көпіршіктері. Қыздырған кезде  олар судан бөлініп шығады.  Ауа көпіршіктерінің  іші су буымен толады да, олардың өлшемдері  біртіндеп үлкейе береді. Көпіршіктер ыдыс қабырғасынан ажырайды да, жоғары көтеріледі. Осы кезде әдетте қайнар алдында  ызыл естіледі. Өйткені жылы су буы көпіршіктерімен салқын су көпіршіктері соқтығысқанда дыбыс шағарады. Белгілі бір температурада  көпіршіктер судың бетіне жетіп жарылады. Бұрқылдап су қайнай бастайды.

• Сұйықтың  тек үстіңгі  бетінен ғана емес сонымен бірге оның ішінде  де бу көпіршіктерінің  пайда болуымен жүретін қарқынды булану қайнау деп аталады.

Біз кез-келген жер бетіндегі денелерге  атмосфералық қысым әрекет ететінін білеміз. Енді осы су көпіршіктері  қандай жағдайда осы атмосфералық қысымды жеңіп сырқа шығады? Қайнау кезінде көпіршіктер ішіндегі қаныққан будың қысымы  атмосфералық  қысымнан төмен болмау керек.

• Қайнау сұйықтың қаныққан буының қысымы атмосфералық қысымға тең немесе одан сәл жоғары болатын температурада жүреді;

• Қайнау кезінде  сұйықтың температурасы өзгермейді. Сұйық қайнайтын температураны  қайнау температурасы  деп атайды.  

Кейбір заттардың қайнау температурасы, ^оС (Қалыты атмосфералық қысымда 10⁵ Па)

сутек - 253 ^оС, су - 100 ^оС, сынап - 357 ^оС, оттек - 183 ^оС, сүт - 100 ^оС, қорғасын - 1600 ^оС, эфир - 35 ^оС, спирт - 78 ^оС, мыс - 2567 ^оС

Алайда сұйыққа түсетін сыртқы қысым  атмосфералық қысымға тең болмауы да мүмкін.  Атмосфералық қысым қалыпты қысымнан төмен болса онда  су төменгі температурада қайнай береді.  Биіктігі  5-6 мың  метр  Эльбрус шыңында  су шамамен 80⁰С- та қайнайды. Сұықтың үстіндегі қысымды жасанды түрде төмендетсек, онда кез келген температурада  тіпті қату температурасында  қайнайды.  32 гПа   25 ^оС су бөлме температурасында қайнайды.   Ал сыртқы қысым 6 гПа болғанда, су  0⁰С-тақайнайды. Судың төменгі қысымда қайнауын қант өнеркәсібінде қолданады. Қант ертіндісі  бар болғаны бірнеше  ондаған градуста бұрқылдап  қайнайды. Қант сиропының күйіп кету қаупі болмайды және  артық су тезірек бөлініп шығады. Керісінше  судың бетіне  аса жоғары қысым түсіре отырып, судың температурасын  100⁰С-тан жоғары температурада  қайнатуға  болады. Автоклав құрылғысында температура  200 ⁰ С-қа дейін қызады.

Сұрақ: ҚАЙНАУ

Су көпіршіктері  қандай жағдайда атмосфералық қысымды жеңіп сыртқа шығады?

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Жауабы:Қайнау кезінде көпіршіктер ішіндегі қаныққан будың қысымы  атмосфералық  қысымнан төмен болмау керек.

Сұрақ: ҚАЙНАУ

Қайнаудың алдында  сұйықта қандай құбылыстар пайда болады?

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Жауабы:Қыздыру басталғаннан кейін құтының үстіңгі жағында  тұманды байқауға болады. Ол ыдыстағы сұйықтың бетіндегі буланудың күшейгенін көрсетеді. Сыртқа  шыққан су буы  салқын ауамен араласады және ұсақ тамшылар түрінде конденсацияланады. Температурасы ары қарай жоғарлағанда құты қабырғасының қаттырақ қызған жерлерінде  көптеген кішкене көпіршіктер пайда болатынын көреміз. Бұлар судың ішінде болатын еріген ауа көпіршіктері. Қыздырған кезде  олар судан бөлініп шығады.  Ауа көпіршіктерінің  іші су буымен толады да, олардың өлшемдері  біртіндеп үлкейе береді. Көпіршіктер ыдыс қабырғасынан ажырайды да, жоғары көтеріледі. Осы кезде әдетте қайнар алдында  ызыл естіледі. 

Сұрақ: ҚАЙНАУ

Неліктен қайнар алдында   ызыл естіледі?

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Жауабы:Өйткені жылы су буы көпіршіктерімен салқын су көпіршіктері соқтығысқанда дыбыс шағарады. Белгілі бір температурада  көпіршіктер судың бетіне жетіп жарылады. Бұрқылдап су қайнай бастайды.

Сұрақ: ҚАЙНАУ

Эльбрус шыңында судың қайнау температурасы

1. 80 ⁰С
2. 90 ⁰С
3. 100 ⁰С
4. 101 ⁰С

Жауабы:Атмосфералық қысым қалыпты қысымнан төмен болса онда  су төменгі температурада қайнай береді.  Биіктігі  5-6 мың  метр  Эльбрус шыңында  су шамамен 80 ⁰С- та қайнайды.

Сұрақ: ҚАЙНАУ

 Растайтын жауаппен түсініктемені таңдаңыз:

Жауабы:C, D

Сұрақ: ҚАЙНАУ

 Суретте қорғасынның қайнау графигі көрсетілген. Графигтің ВС бөлігінде қандай процесс бейнеленген?

1. Қорғасынның қызуы
2. Конденсация
3. Қорғасынның қайнауы
4. Қорғасынның балқуы

Жауабы: С

Сұрақ: Қорғасын қанша уақыттан кейін қайнай бастады?

1. 20 секундтан кейін
2. 5 секундтан кейін
3. 15 секундтан кейін
4. 10 секундтан кейін

Жауабы:В